Δύο σπουδαίοι επιστήμονες δείχνουν πώς ο διαλογισμός μπορεί να κάνει εμάς και τον κόσμο μας καλύτερο



«Η Google προσφέρει μαθήματα διαλογισμού στους εργαζόμενούς της». «Η Disney επίσης». «Ο διαλογισμός μειώνει το στρες». «Αλλάζει τα γονίδια». «Μας κάνει πιο ευτυχισμένους»... Στις μέρες κάθε τόσο όλο και κάποιο άρθρο εμφανίζεται στο ίντερνετ και στον Τύπο το οποίο απαριθμεί τα οφέλη του διαλογισμού, βασισμένο σε κάποια πρόσφατη επιστημονική έρευνα.

Ισχύουν όλα αυτά που γράφονται;

Και ναι και όχι.

Αυτό απαντούν οι Daniel Goleman και Richard J. Davidson στο βιβλίο τους Ο Δρόμος Προς τη Μόνιμη Μεταμόρφωση, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πεδίο. Αν υπάρχουν δύο άνθρωποι που μπορούν με βεβαιότητα να απαντήσουν σε όλες μας τις ερωτήσεις για το διαλογισμό, και μάλιστα εμπεριστατωμένα, σίγουρα πρόκειται για αυτούς τους δύο ειδικούς.

Γιατί εδώ και σχεδόν 50 χρόνια μελετούν το διαλογισμό στα επιστημονικά τους εργαστήρια, αλλά επιπλέον και γιατί όλα αυτά τα χρόνια κάνουν και οι ίδιοι διαλογισμό – καθένας τους «μετράει» πάνω από 10.000 ώρες διαλογισμού στη βάση τους, τις ΗΠΑ, αλλά και σε retreats στην Ανατολή.

Και το πιο σπουδαίο τους εύρημα για το διαλογισμό, εκείνο το πεδίο που γνωρίζουν όσο λίγοι σήμερα, είναι αυτό που παρουσιάζουν στο βιβλίο τους:

Με το διαλογισμό μπορούμε να αλλάξουμε το νου μας, τον εγκέφαλο και το σώμα μας, ώστε να μειώσουμε το στρες, να μάθουμε να εστιάζουμε την προσοχή μας μόνο σε όσα έχουν πραγματικά σημασία και αξία και να αντιδρούμε με ψυχραιμία και καλοσύνη σε όσα μας συμβαίνουν. Δηλαδή, να ζούμε μια καλύτερη ζωή. 

Photo via Pinterest

Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν πως κατά τη διάρκεια του διαλογισμού ολόκληρο το είναι μας -νους, καρδιά και σώμα- είναι σε ισορροπία. Το ζητούμενο για τους δύο επιστήμονες ήταν να ελέγξουν αν αυτή η κατάσταση μπορεί να συνεχίσει ακόμα και αφού ανοίξουμε τα μάτια (αν κάνουμε κάποιο διαλογισμό με κλειστά τα μάτια). Δηλαδή αν με το διαλογισμό μπορούν αυτές οι ενδείξεις να μετατραπούν σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας.

Και, ναι, οι Goleman και Davidson αποδεικνύουν επιστημονικά πως αυτό μπορεί πράγματι να συμβεί!

Στο άκουσμα αυτών των νέων, ο ο εγκέφαλός μας κάνει γρήγορα τους υπολογισμούς του: «δηλαδή, αρχίζω διαλογισμό και βάζω τέλος στις ανησυχίες, διώχνω το άγχος και ακόμα και στα δύσκολα παραμένω ζεν. Είναι τόσο απλό;».

Και ναι και όχι, απαντούν και πάλι οι δύο ερευνητές.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ ΤΟ HARVARD (ΚΑΙ Η ΙΝΔΙΑ)
Ο Goleman και ο Davidson γνωρίστηκαν στο Harvard τη δεκαετία του 1970, όταν έκαναν και οι δύο τις μεταπτυχιακές τους σπουδές. Ο «Νταν», όπως τον αναφέρει το βιβλίο, μετά τις σπουδές του στην ψυχολογία, ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, γράφοντας για επιστημονικά θέματα στους New York Times και είναι πασίγνωστος για το βιβλίο του Συναισθηματική Νοημοσύνη. Ο «Ρίτσι» είναι νευροεπιστήμονας, καθηγητής ψυχολογίας και ψυχιατρικής, διευθύνει ένα εργαστήριο ερευνών για τον εγκέφαλο και έχει δημοσιεύσει πάνω από 320 επιστημονικά άρθρα και έχει επιμεληθεί 14 βιβλία. Και οι δύο έχουν περάσει πολύ χρόνο στα εργαστήρια του Harvard (όπου ολοκλήρωσαν και τα διδακτορικά τους), αλλά και στην Ανατολή μελετώντας αρχαία κείμενα για το διαλογισμό, έχουν γνωρίσει και μελετήσει γιόγκι -δίπλα στους οποίους έχουν μαθητεύσει- και φυσικά κάνοντας οι ίδιοι διαλογισμό χιλιάδες ώρες συνολικά.

Πρόκειται δηλαδή για δύο εξαιρετικούς ερευνητές οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά το αντικείμενό τους και οι οποίοι αναλαμβάνουν στο βιβλίο τους Ο Δρόμος Προς τη Μόνιμη Μεταμόρφωση να μας εξηγήσουν με απλό τρόπο τι ισχύει και τι δεν ισχύει για το διαλογισμό.

Ξεκινώντας από εκείνα τα χρόνια στο Harvard και την Ινδία (που όχι απλά δεν υπήρχαν μαγνητικοί τομογράφοι για να στηρίξουν επιστημονικά τις έρευνές τους, αλλά και οι περισσότεροι καθηγητές τους στις ΗΠΑ θεωρούσαν τρέλα τις μελέτες τους για το διαλογισμό), οι δύο συγγραφείς μάς παίρνουν μαζί τους, συνταξιδιώτες, στις αναζητήσεις τους στην Ινδία και παρέα φτάνουμε στο σήμερα, στο οποίο μας παρουσιάζουν τις νεότερες έρευνες που δείχνουν τα σπουδαία οφέλη του διαλογισμού. 

Photo via Pinterest

ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ: ΜΙΑ ΕΝΝΟΙΑ, ΔΕΚΑΔΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ
Διαβάζοντας το βιβλίο, μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί χρειάζεται να είμαστε επιφυλακτικοί όταν ακούμε για την τάδε μεγάλη έρευνα που αποδεικνύει ότι ο διαλογισμός κάνει θαύματα. Κάτω από τη μεγάλη ομπρέλα του διαλογισμού χωρούν πολλές διαφορετικές πρακτικές, η καθεμία από τις οποίες δρα με το δικό της τρόπο, λένε οι Goleman και Davidson. Και ναι, αυτοί οι δύο άνθρωποι είναι σε θέση να εξηγήσουν πώς ακριβώς κάθε προσέγγιση αλλάζει τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε και αντιμετωπίζουμε την ίδια τη ζωή – και σε πόσο διάστημα.

Γιατί, όπως ανακάλυψαν μελετώντας χιλιάδες ανθρώπους, -και αυτό το στοιχείο συνήθως δεν αναφέρεται στα άρθρα που διαβάζουμε στον Τύπο-, αλλιώς ωφελεί π.χ. η ενσυνειδητότητα έναν δυτικό άνθρωπο που κάνει διαλογισμό τέσσερις μέρες την εβδομάδα για 20’ κάθε φορά, αλλιώς η βιπασάνα έναν μακροχρόνια διαλογιζόμενο που έχει συμμετάσχει και σε κάποιο retreat εντατικού διαλογισμού ή έχει επίσης κάποιες σπουδές ζεν και αλλιώς έναν γιόγκι που ασχολείται καθημερινά με την τζογκσέν και τη μαχαμούντρα.

«Για εκείνους που έχουν την τάση να αναμασούν τα ίδια και τα ίδια και να ανησυχούν για τον εαυτό τους (σ.σ. ένα από τα πιο ηχηρά σημάδια του στρες), μια χρήσιμη άσκηση για την αρχή θα ήταν η ενσυνειδητότητα των σκέψεων, όπου μαθαίνουν να βλέπουν τις σκέψεις “απλώς ως σκέψεις”, χωρίς να τυλίγονται μέσα στο περιεχόμενό τους (ή γιόγκα)», εξηγούν επιγραμματικά οι συγγραφείς. «Ή κάποιος με ισχυρή, εστιασμένη προσοχή, αλλά ελλειμματική ενσυναίσθηση θα μπορούσε ίσως να ξεκινήσει με εξάσκηση στη συμπόνια. Κάποια μέρα αυτοί οι συνδυασμοί θα βασίζονται σε μια τομογραφία του εγκεφάλου που θα επιτρέπει να κατευθύνονται οι άνθρωποι στην κατάλληλη μέθοδο».



ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ & ΜΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΞΕΚΙΝΟΥΝ ΤΩΡΑ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ
Μέχρι η επιστήμη να εξελιχθεί ως αυτό το σημείο και μέχρι εμείς να φτάσουμε… τις χιλιάδες ώρες πρακτικής των γιόγκι, αν ποτέ επιλέξουμε να τις φτάσουμε, αρκεί, σύμφωνα με τους Goleman και Davidson, να ξεκινήσουμε από εδώ: «Επιλέξτε ένα μονοπάτι και αφοσιωθείτε σε αυτό». 

«Ο Neem Karoli Baba ήταν ένας σημαντικός γιόγκι που συνάντησε ο Νταν κατά το πρώτο του ταξίδι στην Ινδία. Αν κάποιος ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο εσωτερικό μονοπάτι, ο Νιμ Καρόλι πάντα τον ενθάρρυνε. Από τη δική του οπτική γωνία το βασικό ήταν να ασκείσαι, όχι να προσπαθείς να βρεις “το καλύτερο”. Όποτε τον ρωτούσαν ποιο μονοπάτι είναι το καλύτερο, η απάντησή του ήταν “Σουμπ εκ!”, δηλαδή “Όλα είναι ένα”. Ο καθένας έχει διαφορετικές προτιμήσεις και ανάγκες. Επιλέξτε ένα μονοπάτι και αφοσιωθείτε σε αυτό».

Αυτή είναι η συμβουλή των δύο συγγραφέων για όσους σκέφτονται να ξεκινήσουν κάποια μέθοδο διαλογισμού ή έχουν ήδη δοκιμάσει διάφορες: «όπως συμβαίνει και με τις δεξιότητες που αποκτούμε σε κάποιο άθλημα, αν βρείτε μια μέθοδο που σας αρέσει και επιμείνετε σε αυτή, θα έχετε περισσότερο όφελος. Επιλέξτε κάποια από όλες για να δοκιμάσετε, αποφασίστε πόσο χρόνο της ημέρας σας μπορείτε ρεαλιστικά να εξασκείστε καθημερινά -έστω και για μερικά λεπτά-, δοκιμάστε τη για ένα μήνα και δείτε πώς νιώθετε έπειτα από τις τριάντα αυτές μέρες». 

Άλλωστε, ο νους μας είναι σαν έναν μυ: όσο περισσότερο τον γυμνάζεις, τόσο πιο μεγάλο το όφελος.

photo via Pinterest

ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: «ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΟΦΕΛΗ ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΩΡΕΣ, ΜΕΡΕΣ Ή ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ»
Παρότι ο διαλογισμός δεν προοριζόταν αρχικά για την αντιμετώπιση του στρες, του burn-out (κάπως έτσι ξεκίνησε η Google να προσφέρει στους εργαζόμενούς της μαθήματα διαλογισμού) και άλλων ψυχικών προβλημάτων που μας ταλαιπωρούν, στην πορεία των ερευνών, οι ειδικοί ανακάλυψαν και απέδειξαν πως ακόμα και για έναν αρχάριο τα οφέλη είναι μεγάλα και έρχονται γρήγορα: 

«Από τις πρώτες ώρες, ημέρες ή εβδομάδες, η αμυγδαλή του εγκεφάλου των αρχαρίων δείχνει μικρότερη απόκριση στο στρες. Έπειτα από μόλις δύο εβδομάδες άσκησης σημειώνονται αλλαγές, όπως καλύτερη εστίαση, μείωση της περιπλάνησης του νου, βελτίωση της λειτουργικής μνήμης, με απτό αποτέλεσμα την υψηλότερη βαθμολογία στις εισαγωγικές εξετάσεις μεταπτυχιακών φοιτητών».

«Ο διαλογισμός μπορεί να βοηθήσει στη θεραπεία κάποιων ψυχικών προβλημάτων, ιδίως της κατάθλιψης και του άγχους. Σε μια μετα-ανάλυση 47 ερευνών […] τα ευρήματα δείχνουν ότι ο διαλογισμός μπορεί να μειώσει την κατάθλιψη (ιδίως τη βαριά κατάθλιψη), το άγχος και τον πόνο σχεδόν όσο και τα φάρμακα, χωρίς να προκαλεί παρενέργειες».

Αυτό που στις διάφορες δημοσιεύσεις στον Τύπο ίσως δει κανείς με ψιλά γράμματα, αλλά οι Goleman και Davidson τονίζουν εδώ είναι ότι «αν και τα οφέλη αυτά εμφανίζονται ακόμη και μετά από πολύ λίγες ώρες άσκησης, κατά πάσα πιθανότητα είναι εύθραυστα και χρειάζονται καθημερινή εξάσκηση για να διατηρηθούν».

Να λοιπόν ένα πολύ σημαντικό σημείο που τις περισσότερες φορές μας διαφεύγει. Έτσι εκπαιδεύεται ο νους, ο εγκέφαλος και το σώμα μας: με την καθημερινή εξάσκηση, ακόμα κι αν μπορούμε να αφιερώσουμε λίγα λεπτά διαλογισμού κάθε μέρα.

photo via Pinterest

ΑΝΕΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΕΠΙΠΕΔΟ, ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ
Όπως είναι φυσικό, τα σπουδαία αυτά ευρήματα των επιστημόνων γίνονται ακόμα πιο εντυπωσιακά όσο περισσότερο καιρό ασχολείται κάποιος με το διαλογισμό. Μελετώντας ανθρώπους που διαλογίζονται για καιρό (τουλάχιστον 1000 συνολικά ώρες διαλογισμού), οι επιστήμονες είδαν πως έχουν ακόμα λιγότερο στρες, αναλώνονται ακόμη λιγότερο σε σκέψεις και ανησυχίες που βασανίζουν τους περισσότερους ανθρώπους σε προσωπικό επίπεδο, ενώ έχουν ακόμα και ισχυρότερο ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτά μάλιστα τα «σημάδια διαλογιστικών καταστάσεων εξακολουθούν να εμφανίζονται και στη διάρκεια του ύπνου».

Σε αυτό το σημείο είναι που αρχίζουμε ουσιαστικά να μιλάμε για αλλαγή χαρακτηριστικών. Και κάτι ακόμα: αυτοί οι άνθρωποι είναι πιο πρόθυμοι να προσφέρουν τη βοήθειά τους σε άλλους ανθρώπους.

Σε αυτό το σημείο είναι που αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε τον σκοπό όλων αυτών των χρόνων έρευνας των Goleman και Davidson: να αποδείξουν ότι ο διαλογισμός μπορεί όχι απλά να βελτιώσει τη ζωή χιλιάδων ή εκατομμυρίων ανθρώπων (που κι αυτό είναι πολύ σημαντικό), αλλά και να κάνει εντέλει τον κόσμο μας καλύτερο.

Αν το σκεφτεί κανείς, ο διαλογισμός δεν ξεκίνησε για να ανακουφίσει τους ανθρώπους από τα προβλήματά τους, αλλά για έναν μεγαλύτερο σκοπό. «Παραδοσιακά ο διαλογισμός δεν είχε στόχο να βελτιώσει την υγεία μας, ούτε να μας χαλαρώνει ή να βοηθάει στην επαγγελματική μας ανέλιξη. Παρότι αυτό είναι το δέλεαρ που έκανε το διαλογισμό πανταχού παρόντα σήμερα, στο πέρασμα των αιώνων αυτά τα πλεονεκτήματα ήταν περιστασιακά, παράπλευρα αποτελέσματα που περνούσαν απαρατήρητα. Ο ουσιαστικός στόχος του διαλογισμού ήταν ανέκαθεν η αλλαγή των χαρακτηριστικών».

photo via Pinterest

YOU MAY SAY I’ M A DREAMER… Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΟΝΙΜΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Βεβαίως εκείνοι στους οποίους οι επιστήμονες παρατήρησαν τη μεγαλύτερη αλλαγή, η οποία μάλιστα παραμένει και γίνεται πλέον κομμάτι του εαυτού τους, είναι οι γιόγκι. «Στα βαθιά μονοπάτια» τα οποία διαβαίνουν αυτοί οι άνθρωποι, ο διαλογισμός μεταμορφώνει ολόκληρη την ύπαρξη. Όχι αναγκαστικά προσθέτοντας στοιχεία, αλλά περισσότερο βγάζοντας στην επιφάνεια και ενισχύοντας τα καλύτερα στοιχεία που φέρουμε ως άνθρωποι.

Οι γιόγκι που συμμετείχαν στις έρευνες των Goleman και Davidson και έχουν εξασκηθεί στη θιβετιανή παράδοση πιστεύουν πως «έχουμε όλοι τη φύση του Βούδα, μόνο που δεν μπορούμε να το αναγνωρίσουμε». Αυτός είναι ο σκοπός της άσκησης: να αναγνωρίσουμε όλες εκείνες τις ιδιότητες που έχουμε ήδη, εγγενείς αρετές όπως η καλοσύνη και η συμπόνια… 

Εμείς οι Δυτικοί, που παλεύουμε κάθε μέρα με το χρόνο και τις σκέψεις μας, δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο όπου στην κόρνα ενός θυμωμένου οδηγού, ένα πικρό σχόλιο ή και μια βίαιη πράξη θα απαντούσαν όλοι όπως ένας γιόγκι, με κατανόηση, συμπόνια και διάθεση να βοηθήσουν. Κάπως όμως πρέπει να αρχίσει κανείς να ανακαλύπτει τα καλύτερα στοιχεία του, που ίσως βρίσκονται ήδη μέσα του.

«Τι θα μπορούσε να συμβεί αν, μεταμορφώνοντας το μυαλό μας, μπορούσαμε να βελτιώσουμε όχι μόνο τη δική μας υγεία και ευεξία, αλλά και της κοινωνίας μας και του κόσμου γενικότερα;», αναρωτιούνται οι Goleman και Davidson στο τέλος του Δρόμου Προς τη Μόνιμη Μεταμόρφωση. «Χρειαζόμαστε περισσότερους καλοπροαίρετους ανθρώπους, περισσότερο ανεκτικούς και υπομονετικούς, περισσότερο καλούς και συμπονετικούς».

Αν με λίγα λεπτά διαλογισμό κάθε μέρα μειώνουμε το στρες και κατευθύνουμε την προσοχή μας στα πράγματα και τις αξίες που έχουν πράγματι σημασία, αξίζει να το δοκιμάσει κανείς, έτσι δεν είναι;